गौतमबुद्धको मावली क्षेत्र रुपन्देहीको देवदहस्थित प्राचीन दरबार रहेको दाबी गरिएको खयरडाँडामा प्राचीन इनार र मध्यकालीन अवशेष भेटिएको छ ।
लुम्बिनी विकास कोषले देवदह –९ खयरडाँडामा गरेको उत्खननमा प्राचीन इनार र मध्यकालीन भवनको अवशेष भेटिएको हो । गत जेठ १७ गतेदेखि सुरु गरी असार १५ गतेसम्म करिब एक महिनासम्म गरिएको उत्खननबाट प्राचीन इनार र धार्मिक प्रयोजनका लागि निर्माण गरिएको हुनसक्ने सभाहलमा प्रयोग गरिएका इट्टा, माटोको दियोहरू भेटिएको लुम्बिनी विकास कोषका पुरातत्त्व महाशाखा प्रमुख हिमाल उप्रेतीले बताए ।
‘प्राचीन इनारको प्रष्ट आकार देखिएको छ, धर्मदेशना गर्न निर्माण गरिएको हुनसक्ने भवनको संरचनामा प्रयोग गरिएको २ साइजका इट्टा भेटिएको छ’ पुरातात्वविद् उप्रेतीले भने, ‘मध्यकालीनजस्तो देखिने इट्टा भेटिएको हो, तर काल निर्धारणका लागि परीक्षणपछि पुष्टि हुनेछ ।’ उत्खननमा ठुलो पर्खालको संरचना, माटोका दियोको पिँध, इट्टाहरू प्रशस्त भेटिएको छ ।
पुरातात्वविद् उप्रेतीका अनुसार भेटिएका संरचनाका आधारमा खयरडाँडामा कुनै समयमा धार्मिक प्रयोगका लागि ध्यान केन्द्र वा कुनै ठुलो भवन भएको अनुमान गर्न सकिन्छ । स्थानीयहरूले भने देवदह –९ घोडाहास्थित खयरडाँडा क्षेत्र नै गौतमबुद्धको मावली कोलीय गणराज्यको राजधानीको दरबार क्षेत्र भएको बताउँदै आएका छन् ।
उत्खननमा केही प्राचीन इनारसँगै ध्यानकेन्द्रजस्तो देखिने भवनको पर्खाल, पूजाका लागि राखिएका दियोहरू भेटिएकाले देवदहको दाबीलाई बल पुगेको छ । तर, प्राचीन कोलीय गणराज्यको राजधानी देवदह क्षेत्रको पुष्टिका लागि भने ठुलो मात्रामा उत्खननको आवश्यकता रहेको विज्ञहरूको भनाइ छ ।
लामो समयपछि कोषको तर्फबाट उत्खनन् सुरुवात भएकाले देवदहको खोजीका लागि ठुलो आकारको उत्खनन् आवश्यक पर्ने पुरातात्वविद् उप्रेतीको भनाइ छ । लामो समयदेखि देवदह क्षेत्रमा उत्खननको माग भए पनि हुन सकेको थिएन । देवदह क्षेत्रबाटै लुम्बिनी विकास कोषको कोषाध्यक्षमा सिद्धिचरण भट्टराई नियुक्त भएपछि उत्खननलाई विशेष महत्त्व दिदैं वर्षौँपछि उत्खनन् थालिएको हो ।
